Elektronik Kitap Okuyucular Disleksi ile Mücadelede Etkili Olabilir mi?
Kitaplara ya da diğer yazılı materyallere dijital ortamlardan erişmek ve okumak düşüncesi uzun süredir insanların yaptığı bir şey olsa da, 1997 yılında geliştirilmiş olan e-ink teknolojisiyle başka bir hal aldı. Yazılı materyalleri bilgisayarımızın ekranından veya cep telefonumuzdan okumanın gözlerimizde pek de hoş bir etki yaratmadığını hepimiz farketmişizdir. E-ink teknolojisi tam da bu ihtiyaca cevap vermek için tasarlanmış, düşük güç tüketimli, güneş ışığı altında yansıma yapmaksızın kolayca okunabilen ekranlardır. Geliştirildiği günden bu güne çokça mesafe kat eden e-ink teknolojisi e-kitap devrimine öncülük ediyor ve bugün kitapseverlerin vazgeçilmezi olma yolunda ilerliyor. Öyle ki, Amazon ürettiği Kindle e-kitap okuyucular için “Kağıttan sonra en önemli icat.” gibi bir slogan kullanmıştı.
Elektronik kitap okuma deneyimi üzerine elbette çok şey söylenebilir. Ancak biz bu yazıda elektronik kitap deneyimine bir başka açıdan bakacağız. Bildiğimiz üzere disleksi; en kısa tabiriyle özgül öğrenme güçlüğü kapsamında değerlendirilen bir okuma güçlüğüdür. Disleksik bireyler normal veya normal üstü zekaya sahip olmalarına rağmen yavaş veya birçok kelimeyi yanlış seslendiren bir okuma becerisine sahip olabilirler. Peki ya elektronik kitap okuyucuların disleksik bireylerin okuma deneyimlerine ne gibi bir etkisi olabilir? Elektronik kitap okuyucular (Amazon Kindle, Kobo, Calibro vs.) epub (=veya mobi) olarak ifade edilen bir dosya formatı kullanırlar. Bu format değiştirilemez pdf formatının aksine elektronik kitap okuyucu üzerinden font, yazı puntosu, satır arası boşlukların kolayca değiştirilmesini sağlar. Tüm bunların yanı sıra birçok elektronik kitap okuyucu içerisinde bir sözlük yüklü olarak gelir, anlamı bilinmeyen sözcük işaretlendiği zaman açılır bir pencerede sözcüğün anlamı görüntülenebilir. Bu özellikle yabancı dilde yapılan okumalarda oldukça kullanışlı ve okuma deneyimini olumlu yönde etkileyen bir faktördür.
Disleksik bireylerin yaşadıkları sorunlara dikkat çekmek veya sorunlara çözümler bulmak amacıyla birçok elektronik girişim oldu. Disleksik bir tasarımcı olan Daniel Britton, disleksi farkındalığı yaratmak ve disleksik bireylerin okurken nasıl hissettiğini anlatmak için harflerin formlarını eksilterek disleksik olmayan bireylerce okunması zor bir font elde etti. Bu girişimin tersi yönde disleksik bireylerin okuma deneyimini geliştirmek için bir başka font girişimi daha var. OpenDsylexic ekibi her biri farklı formda, daha geniş aralıklı bir font tasarladı.
Elektronik kitap okuyucularda font değişiminin disleksik bireylere nasil bir etkisi var?
Son zamanlarda piyasaya sürülmüş olan birçok elektronik kitap okuyucu OpenDyslexic isimli bir font içerir. Bu font disleksik bireylerin okumalarını zorlaştıran kimi durumları önlemek için tasarlanmış benzersiz harf formlarına sahip bir yazı fontudur. Elektronik kitap okuyucuya yüklenen her kitap bu fontla okunabilir. Disleksik bir birey olan ve Adult Dyslexia Organisation topluluk üyesi olan Ian Hurst yazısında bu yazı fontuna birkaç bölümde alıştığını ve onsuz bir e-kitap deneyimi hayal edemeyeceğini söylüyor.
Her ne kadar disleksik bireylerin söylemlerinden OpenDyslexic fontunun disleksik bireylerin okuma deneyimini iyileştirdiği sonucuna varsak da bu konuda yapılmış bilimsel bir çalışmaya rastlayamıyoruz. 2010 yılında Hollanda’da (University of Twente) yapılan bir araştırmada yine disleksik bireyler için tasarlanmış bir başka font olan Dyslexie isimli fontun okuma deneyimine etkisi 21 disleksik bireyin katılımıyla deneysel bir çalışma ile araştırılmış. Ancak araştırmanın sonuçlarında Dyslexie fontu ile Arial fontu arasında anlamlı bir farka rastlanmamış.
Yapılmış olan bu araştırma sonucuna dayanarak fontun işlevsiz olduğunu söylemek elbette ki güç. Araştırmada belirtildiği üzere, deney üniversite öğrencileri üzerinde yürütülmüş. Eğitim düzeyi yükseldikçe disleksik bireylerin daha iyi okuma becerileri geliştirildiğini gösteren birçok araştırma sonucuna istinaden, bahse konu araştırma ile daha küçük yaştaki disleksik bireylerin font-okuma hızı/doğruluğu konusunda yorum yapmak mümkün değil. Bunun yanı bireylerin Dyslexie fontu ile bir ön çalışma yaptıktan sonra okuma deneyimlerine nasıl bir etkisi olduğu konusunda da bilimsel verilere sahip değiliz. Bu konunun bilimsel verilerle desteklenmeye ihtiyacı var.